Các gói hỗ trợ lao động ì ạch giải ngân ảnh hưởng tới niềm tin của người lao động

SLO – Các gói hỗ trợ lao động, doanh nghiệp phần lớn triển khai chậm, giải ngân chỉ đạt 21 – 57%, thậm chí hoàn lại ngân sách hàng nghìn tỷ đồng vì dự báo sai lệch.

Ảnh: Internet

Báo cáo Thủ tướng về gói hỗ trợ tiền nhà 6.600 tỷ đồng, Bộ Tài chính cho biết chưa giải ngân hết do dự báo số lao động cần hỗ trợ ban đầu của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội “vênh” với thực tế người cần thụ hưởng. Còn hơn 2.900 tỷ đồng chưa chi hết được kiến nghị giao Bộ Kế hoạch Đầu tư bố trí cho nhiệm vụ khác.

Ba năm qua, bốn gói an sinh ban hành trong và sau đại dịch hỗ trợ 68,43 triệu lượt lao động và 1,41 triệu lượt chủ sử dụng lao động với tổng kinh phí 120.000 tỷ đồng, theo thống kê của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội.

Ngoài gói 38.000 tỷ đồng trích từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp giải ngân vượt dự kiến (chi hơn 41.000 tỷ), các gói còn lại tỷ lệ giải ngân tiền mặt trực tiếp chỉ đạt 21 – 57%.

Gói 62.000 tỷ đồng năm 2020 dự kiến hỗ trợ 20 triệu người gặp khó khăn do Covid-19 nhưng chỉ đạt một nửa kế hoạch. Tỷ lệ giải ngân tiền mặt trực tiếp hơn 13.200 tỷ đồng, đạt 22%.

Gói 26.000 tỷ đồng hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp gặp khó khăn do đại dịch ban hành giữa năm 2021 gồm 12 nhóm chính sách hỗ trợ, song một số chính sách đạt tỷ lệ giải ngân chỉ 0,38 – 3,5%.

Gói 6.600 tỷ đồng được bố trí từ nguồn tăng thu giảm chi ban hành đầu năm 2022, dự kiến hỗ trợ tiền nhà cho 3,4 triệu lao động đang thuê trọ lẫn quay lại thị trường lao động. Tuy nhiên, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội sau đó xin hoàn lại ngân sách 2.900 tỷ đồng.

Nghịch lý “tiền có nhưng khó tiêu” trở thành tình trạng chung lặp lại của nhiều gói an sinh. Nguyên nhân lớn nhất là thiếu dữ liệu dẫn đến dự báo không sát thực tế.

Đơn cử như gói hỗ trợ tiền nhà, báo cáo lượt lao động được hỗ trợ vượt 132% so với dự kiến ban đầu song giải ngân chỉ đạt hơn 57% so với kinh phí được bố trí. Tỷ lệ giải ngân thấp do tính toán người cần hỗ trợ cao hơn thực tế mà thiếu dữ liệu về tình trạng nhà ở công nhân.

Khi tổng kết gói 62.000 tỷ, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cũng thừa nhận rất khó thống kê, xác định lao động tự do. Nhiều tổ trưởng dân phố phải đi hàng chục lần mới gặp được họ để khảo sát, đánh giá rồi mới hỗ trợ.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Lâm Văn Đoan đánh giá tình trạng thiếu dữ liệu trở thành “nhược điểm kinh niên” trong hoạch định chính sách công. Cơ quan chuyên môn cũng chưa quản lý tốt cung – cầu, không nắm được số lượng lao động thay đổi trong doanh nghiệp chứ chưa nói đến di biến trong khu vực tự do.

Thiếu dữ liệu, dự báo không sát dẫn tới thiết kế chính sách hỗ trợ với hàng loạt thủ tục rườm rà nhằm xác minh đối tượng thụ hưởng, tạo rào cản với lao động, doanh nghiệp lúc cấp bách.

Như gói 26.000 tỷ đồng, Hà Nội yêu cầu lao động tự do tạm trú trên địa bàn phải có xác nhận không hưởng ở nơi thường trú, trong khi quy định chống dịch “ai ở yên đấy”.

Hay doanh nghiệp rất khó vay vốn từ gói 62.000 tỷ để trả lương lao động ngừng việc dù liên tục hoàn thiện, bổ sung hồ sơ nhưng vẫn không đáp ứng đủ điều kiện đặt ra. Gói an sinh này giải ngân thấp được lý giải do ban hành trong đại dịch chưa có tiền lệ. Các gói sau được cho là cắt giảm tới 60% thủ tục, thông thoáng hết mức nhưng vẫn ách tắc.

TS Nguyễn Quang Đồng, Viện Nghiên cứu Chính sách công (IPS) nhận định việc đặt ra hàng loạt thủ tục rườm rà cho thấy cơ quan chức năng không nắm được số lượng chính xác, đối tượng đích và đặc điểm, di biến động của từng nhóm cần trợ giúp.

Khâu thực thi gặp nhiều vướng mắc khi địa phương lo ngại chi trả sai người, sợ bị truy trách nhiệm lúc hậu kiểm. Như gói hỗ trợ tiền nhà dự kiến chi trả từ đầu tháng 4 đến tháng 8/2022 ngừng nhận hồ sơ. Nhưng gần hai tháng sau khi Chính phủ phê duyệt, các địa phương vẫn đang rà soát hoàn thiện thủ tục. Tới cuối tháng 7/2022, tỷ lệ giải ngân toàn gói chỉ đạt 1%.

Hệ quả là khi lao động cần nhất lại không nhận được trợ cấp, điều này dễ đẩy họ đến tín dụng đen hoặc rút BHXH một lần, gây mất ổn định xã hội. “Nếu duy trì cách thiết kế lẫn thực thi như cũ thì 4 gói hay 40 gói an sinh vẫn sẽ giải ngân chậm”, ông Đồng nhận định.

Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện Nghiên cứu Đời sống xã hội (SocialLife), tình trạng ì ạch giải ngân ảnh hưởng niềm tin của lao động với chính sách an sinh. Ông dẫn chứng có người được đưa vào danh sách vài lần, xét duyệt nhiều tầng nấc cuối cùng vẫn lọt sổ. Ngược lại, có người điều kiện kinh tế đầy đủ vẫn nhận được tiền hỗ trợ.

Nhưng trong bối cảnh này, theo các chuyên gia, “việc chi nhầm một đồng ngân sách cũng khiến người thực thi e ngại”. Kinh phí được duyệt hỗ trợ thuê nhà không thể chi cho mục đích khác, dù có nửa triệu lao động mất việc, bị cắt giảm việc làm, giảm thu nhập.

“Cơ quan quản lý cũng ở trong thế mắc kẹt, cầm tiền khó chi tiếp mà chi sai lại phải giải trình nên không còn cách nào khác là hoàn trả ngân sách”, ông Lộc đánh giá.

Để khắc phục tình trạng gói an sinh chậm giải ngân, các chuyên gia đề xuất phải nhanh chóng hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, thị trường lao động lẫn an sinh xã hội. Như vậy, các khâu dự báo, lập kế hoạch, thực thi chính sách mới chuẩn xác, minh bạch.

“Kinh tế thị trường phát triển càng xuất hiện nhiều nhóm lao động đặc thù, chịu thiệt thòi lớn trước những cú sốc tương tự như đại dịch, cắt giảm việc làm. Mạng lưới an sinh khi ấy sẽ phải dựa vào bên thứ ba cung cấp dịch vụ xã hội thay vì giao hết cho hệ thống cơ quan công quyền”, ông Nguyễn Quang Đồng dự báo.

Nhận định đại dịch, khủng hoảng kinh tế bộc lộ rõ điểm yếu an sinh, ông Lâm Văn Đoan đề xuất thay vì cứu trợ ngắn hạn cần hoàn thiện chính sách về BHXH, BHYT, BHTN bao phủ người dân trước các cú sốc mang tính hệ thống với ba trụ cột: phòng ngừa rủi ro thông qua giải quyết việc làm, đào tạo nghề; giảm thiểu rủi ro qua hệ thống BHXH, BHYT; khắc phục rủi ro qua trợ giúp xã hội thường xuyên và đột xuất.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc cũng nêu quan điểm ngân sách có hạn nên không thể mãi theo chiến lược cứ gặp cú sốc lại ban hành các gói tiền mặt. “Hỗ trợ tiêu dùng xét trên tổng thể thấy vài chục nghìn tỷ là lớn, nhưng chia ra mỗi lao động không được bao nhiêu, cũng không giải quyết được khó khăn thực chất của họ. Về lâu dài cần có chính sách an sinh xã hội tổng thể”, ông Lộc nói.

Theo ông, nhà nước cần sớm nghiên cứu một quỹ hỗ trợ an sinh quy mô quốc gia được quản lý, kiểm toán, vận hành độc lập. Nguồn tài chính đóng góp quỹ từ doanh nghiệp, người lao động và nhiều bên liên quan. Quỹ được thiết kế với mục tiêu trở thành chính sách hỗ trợ thường xuyên, có khung chung lẫn quy định riêng trong trường hợp cấp bách, thay vì “mỗi lần cần kíp lại tung ra một gói an sinh với hàng loạt thủ tục, xét duyệt, có tiền mà chưa chắc đã tiêu được”.

Phương Hà – Nguồn: vnexpress.net