Từ bảo trợ xã hội đến tăng cường năng lực tự thân cho người lao động

SLO – Ngày 07/10/2022 vừa qua, chuyên đề 2 của chuỗi Webinar P4Ds Talk với chủ đề “Sinh kế bền vững cho người lao động tự thân – Từ bảo trợ xã hội đến tăng cường năng lực tự thân” đã được diễn ra trong không khí sôi nổi và cởi mở giữa các diễn giả và khán giả tham dự chương trình.

Mở đầu chuyên đề PGS. TS Nguyễn Đức Lộc (Viện trưởng Viện nghiên cứu Đời sống Xã hội-SocialLife) đã có những chia sẻ về chủ đề của buổi trao đổi. Ông cho biết rằng theo thuật ngữ tiếng anh, self-employed để chỉ những người lao động tự thân. Còn trong tiếng Việt, có rất nhiều thuật ngữ để chỉ họ như lao động tự do, lao động phi chính thức, lao động phi kết cấu, lao động phổ thông,… Dù có vài sự khác nhau về hàm nghĩa nhưng những từ này đều chỉ chung những người lao động tự thân “3 không”: không bảo hiểm xã hội, nằm ngoài chính sách an sinh xã hội, không hợp đồng lao động và không được thừa nhận (ở đây chỉ danh tính công việc).

Xét về thể chế cấu trúc xã hội nhị nguyên thì hệ thống nghề nghiệp của người lao động chia ra thành 2 loại: người lao động chính thức – những người có hợp đồng, giao kết lao động, và người lao động phi chính thức – những người không có hợp đồng, giao kết lao động. Hiện nay, lao động ở khu vực phi chính thức ngày càng tăng sau đại dịch. Theo tổng cục thống kế, trong quý II/2022, số người có việc làm phi chính thức là 21,4 triệu người, tăng 54,5 nghìn người so với quý trước và tăng 499,0 nghìn người so với cùng kỳ năm trước, và có sự chuyển dịch nhiều sang khu vực dịch vụ. Điều này đặt ra nhiều câu hỏi và thách thức cho hệ thống an sinh xã hội của Việt Nam.

Như đã nói ở trên, lao động tự thân có phổ nghĩa rộng, từ những người lao động tay chân yếu thế đến những freelancer (lao động tự do). Tuy nhiên, trong buổi thảo luận này sẽ chỉ tập trung chính vào nhóm lao động tự thân với nguồn lực ít ỏi và vai trò của các bên liên quan như Quỹ Tình thân, IECD, SDRC đối với việc nâng cao năng lực tự lực của người lao động. Thông qua những câu chuyện được kể của các tổ chức trên, chúng ta sẽ thấy được xu hướng của phát triển việc làm bền vững hiện nay đối với người lao động tự thân. Không để họ phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn bảo trợ xã hội cũng như bấp bênh trong đời sống, chính bản thân người lao động cũng như các tổ chức, các bên liên quan đang nỗ lực đề có thể giúp đỡ họ nâng cao năng lực và tự làm chủ cuộc sống của mình.

Ông Châu Hoàng Mẫn – Giám đốc Trung tâm SDRC

Sau sự dẫn dắt của PGS. TS Lộc là phần chia sẻ của Ông Châu Hoàng Mẫn, Giám đốc Điều hành Trung tâm Nghiên cứu tư vấn Công tác Xã hội và Phát triển Cộng đồng (SDRC). Ông sẽ chia sẻ về Mô hình “Bảo trợ Xã hội đang thực hành tại các nước ĐNA – cho người lao động phi chính thức theo định nghĩa của quỹ WIEGO và tiềm năng áp dụng thông qua mô hình thu gom rác dân lập”. Đây là dự án kéo dài trong 5 năm với mục tiêu giúp người thu gom rác tại TP.HCM nâng cao năng lực tiếp cận các chính sách an sinh xã hội bao gồm Bảo hiểm tai nạn, Bảo hiểm y tế; đồng thời nâng cao nhận thức, hình thành thói quen thực hành tốt vệ sinh an toàn lao động, thói quen sử dụng bảo hộ lao động nhằm đảm bảo an toàn lao động trong khi làm việc. Ông Mẫn đã giúp chương tình cung cấp cái nhìn tổng quan về khái niệm và tình hình bảo trợ xã hội tại Việt Nam, đồng thời cung cấp những câu chuyện thực tế thú vị xoay quanh vấn đề này.

Ông Phạm Trường Sơn – Giám đốc chương trình Quỹ Tình Thân

Tiếp đến là phần trình bày của Ông Phạm Trường Sơn – Giám đốc chương trình Quỹ Tình Thân về Tiết kiệm tín dụng – Những kinh nghiệm trong việc xây dựng lòng tin và vốn xã hội cho người có thu nhập thấp và bấp bênh. Chương trình “Tiết kiệm tín dụng” được áp dụng từ ý tưởng của ngân hàng Grameen Bank, Bangladesh (Muhammad Yunus, 1974) cho người khó khăn mượn tiền và tiến hành chuyển đổi từ hình thức vay vốn cá nhân sang hình thức vay theo nhóm. Các nhóm chọn lọc các thành viên theo tiêu chí “uy tín”, và “có khả năng chi trả” để cùng nhau tham gia. Từng nhóm sẽ có nhóm trưởng – người chịu trách nhiệm thu tiền các thành viên trong nhóm theo hàng tuần/tháng để hoàn trả cho quỹ Tình Thân. Mỗi nhóm được cung cấp sổ tay và hướng dẫn sử dụng để cùng quản lý thông tin, đảm bảo tính minh bạch trong nhóm.

Chương trình “Tiết kiệm tín dụng” thực chất là một mô hình tài chính vi mô. Quỹ đã thực hiện cho 270 người nghèo tham gia vay vốn, hầu hết là đối tượng phụ nữ tại Bình Thạnh, Gò Vấp, quận 8. Từ năm 1996 đến nay, chương trình “Tiết kiệm tín dụng” đã giúp cho ngày càng nhiều người nghèo được vay vốn, góp phần thay đổi cuộc sống của họ ngày càng tốt hơn. Mô hình cho vay theo nhóm có sự lựa chọn cân nhắc đối tượng và trách nhiệm của người tham gia giúp cho Quỹ được duy trì, ngày càng phát triển và hoạt động bền vững cho đến nay. Bên cạnh giới thiệu về quỹ, ông Sơn còn chia sẻ những câu chuyện thú vị về trường hợp 1 gia đình người Chăm tham gia quỹ Tình thân, những bài học kinh nghiệm rút ra được trong quá trình quỹ dự án hoạt động. Những câu chuyện này đã góp thêm tính khả thi cho việc giúp đỡ người lao động tự thân kinh doanh, làm việc.

Chị Trương Thị Thu Trang – Đại diện IECD đang trình bày trong chuyên đề

Tiếp nối chuỗi câu chuyện là phần giới thiệu dự án MSE và câu chuyện “Tôi khởi sự kinh doanh” – Những câu chuyện tác động từ chương trình đào tạo nghề cho những phụ nữ buôn bán hàng rong của Bà Trương Thị Thu Trang – Trainer của chương trình MSE – Viện hợp tác phát triển châu Âu (IECD). MSE dự án “Hỗ trợ hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ” do Viện Hợp tác phát triển Châu Âu thực hiện nhằm giúp cải thiện điều kiện, môi trường sống và làm việc cho các đối tượng lao động phi chính thức, trong đó tập trung chính vào nhóm đối tượng kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ; và các bên liên quan. Để hoàn thành nhiệm vụ này, IECD thiết kế một loạt chương trình đào tạo và dịch vụ nhằm củng cố khả năng quản lý cho người kinh doanh, từ đó giúp họ trở thành nhân tố góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội tại chính nơi sống và làm việc của họ.

Mục tiêu cụ thể của dự án là mở khóa học đào tạo kỹ năng quản lý cho hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ tại thành phố Hồ Chí Minh. Theo đó, nhóm đối tượng hưởng lợi trực tiếp của dự án là người kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ; nhóm đối tượng lao động phi chính thức có ý tưởng khởi nghiệp, nhóm đối tượng là cán bộ, nhân viên của các tổ chức xã hội, hoặc cán bộ của tổ chức chính trị – xã hội và các nhóm đối tượng yếu thế khác trong khuôn khổ hoạt động của dự án.

Ông Nguyễn Công Hằng – Phó Giám đốc Trung tâm CTXH thanh niên – Thành Đoàn TP.HCM

Diễn giả cuối cùng của chuyên đề là Ông Nguyễn Công Hằng – Phó Giám đốc Trung tâm CTXH thanh niên – Thành Đoàn TP.HCM về Hỗ trợ đào tạo nghề và giới thiệu Việc làm cho thanh thiếu niên – Những bài học về câu chuyện hợp tác. Ông Hằng đã có những chia sẻ về lịch sử hình thành của Trung tâm công tác xã hội Thanh niên Thành phố và chức năng nhiệm vụ được giao. Công tác tiếp nhận, đánh giá và lên kế hoạch hỗ trợ cho thanh, thiếu niên khó khăn rời xa môi trường có nhiều nguy cơ lên kế hoạch thay đổi cuộc sống cho bản thân mình. (Tiếp nhận vào khu tạm trú). Những khó khăn trong công tác hỗ trợ hỗ trợ nâng cao trình độ học vấn, nhận thức xã hội cho thanh, thiếu niên. Tư vấn định hướng nghề nghiệp, giới thiệu học nghề và những bất cập trong công tác lập hồ sơ, tạo điều kiện nơi ăn ở và giám sát việc học của các em. Liên kết dạy nghề, giới thiệu việc làm: Trung tâm đã liên kết với Trường Nghề giới thiệu cho thanh, thiếu niên có hoàn cảnh khó khăn đăng kí học nghề và giới thiệu việc làm và những bài học kinh nghiệm cho công tác liên kết đào tạo, quản lý học viên và giới thiệu việc làm cho các em. 

Cuối cùng là phần thảo luận chuyên đề: Lao động tự thân và các nguồn trợ lực từ cộng đồng xã hội giữa điều phối viên và các diễn giả. Qua phần thảo luận các diễn giả đã trao đổi với khán giả và trả lời những câu hỏi được đặt ra, cùng với kết nối được các tổ chức với các nhóm lao động đang cần hỗ trợ.

Buổi thảo luận chuyên đề 2 của P4Ds Talk đã thành công ngoài mong đợi với sự tham gia của các khách mời và khán giả. Mong rằng, qua buổi thảo luận này mọi người sẽ có cái nhìn tổng quan về tình hình người lao động tự thân hiện nay, chính sách bảo trợ xã hội, hoạt động của các tổ chức đang nỗ lực giúp đỡ người lao động tăng cường năng lực lao động tự thân cùng với viễn tượng của lao động bền vững phát triển trong tương lai.

Cuộc thảo luận chuyên đề 2 đã khép lại đồng thời cũng mở ra những hướng thảo luận mới cho Chuỗi P4Ds Talk sắp tới. Hy vọng quý khán giả sẽ đón đợi và tham gia nhiệt tình những thảo luận tiếp theo của P4Ds TALK trong những chuyên đề tiếp theo.

Viện SocialLife